Deformacja stóp i geneza jej powstawania.
Deformacją stopy nazywamy wadę wrodzoną lub nabytą polegająca na zmianie kształtu oraz ustawienia elementów układu ruchu, prowadzącą do nieprawidłowego jej obciążania.
Przyczyną deformacji mogą być zaburzenia równowagi mięśniowej, jako powikłanie innych deformacji, procesy zwyrodnieniowe, przeciążenia, nadwaga, mikrourazy, wadliwy wyrób obuwniczy, uszkodzenia więzadłowe czy nieprawidłowe ułożenie płodu w macicy.
Rozwój stopy dziecka rozpoczyna się już w okresie prenatalnym. Proces ten jest kontynuowany po przyjściu na świat, tak by po jakimś czasie dać możliwość stania i chodzenia. Przez pierwsze tygodnie życia dziecko wykonuje charakterystyczne fikanie nogami. Owe ruchy zgięcia i wyprostu stawów kolanowych aktywizują mięśnie w tym uczestniczące. Pięta ustawiona jest koślawo aż do momentu osiągnięcia około czwartego miesiąca życia. Wykonywane w tym czasie ruchy palcami stóp przypominające chwytanie wzmacniają mięśnie stopy odpowiedzialne za podłużne i poprzeczne wysklepienie stopy. Gdy są one połączone z wkładaniem stopy do ust, dochodzi do kształtowania odpowiedniego wzorca ruchowego przez stawy kolanowe i biodrowe.
Chwytna funkcja stóp pozostaje naszą cechą w procesie ewolucji, przekształcając się w funkcję podporową. Wszystkie wymienione powyżej ruchy kształtują supinacyjne ustawienie stopy, umożliwiając kształtowanie podłużnego łuku stopy, a tym samym – warunki do prawidłowego ustawienia kości piętowej. W wieku sześciu miesięcy, niemowlę przetaczając się z pozycji leżenia tyłem do leżenia przodem kształtuje funkcję podporową stopy. Pozostając w pozycji bocznej wzmacnia mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie postawy statycznej (stania). Podczas pełzania, raczkowania i klęku dochodzi do aktywizacji mięśni warunkujących możliwość osiągnięcia pozycji stojącej. Jeżeli niemowlę ma zapewniona swobodę ruchów przez pierwsze osiem miesięcy swojego życia, wykształci wszystkie wzorce ruchowe niezbędne do prostowania się.
Badania wykazują, iż raczkowanie jest bardzo ważnym etapem w rozwoju stopy niemowląt, a to ze względu na kształtowanie wysklepienia stopy. W momencie przejścia do stania, w momencie, w którym mięśnie stabilizujące podudzie nabierają odpowiedniej siły, stopa ma zdolność do prawidłowego reagowania na podłoże podczas chodu czy biegu. Niezbędne w prawidłowym ustawieniu stawu skokowego oraz wysklepieniu łuku podłużnego stopy staję się stanie na palcach, dla zrównoważenia siły mięśni przeciwstawiających się sobie, co stanowi najlepszy trening dla struktur stopy. Wyciągając wnioski z powyższego, należy zapewnić dziecku swobodę ruchu do momentu samodzielnej lokomocji. Sama nauka chodzenia opierać powinna się na samodzielności malucha , który nie będzie prowadzony przez ręce lub uwięziony w chodziku – zaburzyć może to bowiem naturalne wzorce ruchów lokomocji.
Na czym polega profilaktyka zdrowej stopy?
Profilaktyka zdrowej stopy dziecka polega na zagwarantowaniu jej naturalnego rozwoju poprzez nieskrępowane ruchy w prawidłowo dobranym obuwiu, dbałości o aktywność fizyczną dziecka oraz zapewnieniu możliwości swobodnego poruszania się na boso (pobudza to dodatkowo receptory odpowiedzialne za prawidłową reakcję na podłoże oraz wzmaga pracę wszystkich mięśni stabilizujących czynnie łuki stopy).
Prawidłowe obuwie powinno współgrać z ruchami, jakie stopa wykonuje. Odpowiednie przetaczanie jej w obuwiu zapewnia elastyczność w przodostopiu na wysokości stawów podstawno-paliczkowych.i Możliwe jest to dzięki swobodnemu uginaniu się w tej części oraz nieskrępowanej pracy palców stóp często ograniczanej zbyt ciasnym obuwiem, które w dużej mierze odpowiada za utrzymanie równowagi całego ciała. Z kolei zbyt długie prowokuje stopę do ześlizgiwania się, skutkując skurczem mięśni stopy.
Niezwykle ważną kwestią jest zapewnienie stopie równomiernego obciążania prawidłowo ukształtowaną podeszwą obuwia, która to powinna amortyzować kość piętową w kontakcie z twardym podłożem. Zbyt cienka podeszwa znosi naturalną amortyzację stopy, prowadząc do zniekształceń sklepienia podłużnego oraz poprzecznego. Obcas o wysokości około 2-3 cm ułatwi kształtowanie się wysklepienia podłużnego stopy, zapobiegając płaskostopiu.
Ciężar noszonego obuwia również wpływa na prawidłowe przetaczanie stopy. Swobody ruchów nie uzyskamy, zakładając ciężkie, zbyt szerokie obuwie.
Unikać należy częstego chodzenia w klapkach, a to ze względu na fakt, iż wymuszają one nadmierną pracę mięśni zginaczy, czego konsekwencją jest kurczenie palców. Znacznie lepszym rozwiązaniem są zamknięte buty lub sandały stabilizujące tylną część kości piętowej rzemykiem.
Bardzo istotna jest także zmiana obuwia w ciągu dnia – pozwala to na zróżnicowaną pracę grup mięśniowych, zapobiegając przeciążaniu niektórych z nich.
Jako że stopa dziecka swój prawidłowy rozmiar osiąga dopiero około 16 roku życia, we wcześniejszym okresie pamiętać należy o szybkim tempie wzrostu stóp. Stopy dziecka rozpoczynającego naukę chodu rosną miesięcznie o około 1,5 mm. W wieku 2-3 lat maluch wyrasta z rozmiaru w przeciągu dwóch miesięcy, a co za tym idzie – konieczne jest mierzenie stopy co dwa miesiące. W wieku 3-4 lat rozmiar zmienia się mniej więcej po 4 miesiącach W wieku 4-6 lat rozmiar powinien być natomiast mierzony co pół roku.
Zbyt wczesna ingerencja hamuje rozwój stopy.
Jako że obuwie ma za zadanie chronić przed niekorzystnym podłożem czy temperaturą, użyte powinno być w odpowiednim momencie rozwoju motorycznego. Na jego zakup należy zdecydować się w momencie, w którym dziecko samodzielnie zaczyna stawiać pierwsze kroki. Wcześniejsze uwięzienie stopy w bucie skutkować może jej rozleniwieniem, które rozumiane jest jako niewykształcenie ścięgien mięśniowych czynnie odpowiedzialnych za prawidłowe wysklepienie łuków stopy, zapobiegające deformacjom w postaci płaskostopia podłużnego czy poprzecznego.
Wady stóp mają całościowy wpływ na chód oraz postawę ciała. Podejście profilaktyki wad stóp u dzieci powinno opierać się na zapobieganiu ich rozwoju poprzez zapewnianie swobodnego rozwoju ruchowego dziecka. Specjalista pomoże odróżnić nieznaczne odchylenia uznawane za przejściowe anomalie od wad wymagających terapii czy właściwego zaopatrzenia ortopedycznego.
